نگارش دانشگاهی یکی از سیاق‎های زبان علم است که می‎تواند انواع مختلفی داشته‎ باشد: کتاب درسی، مقالات پژوهشی، پایان‎نامه‎های دانشگاهی و ... . هدف مقالۀ حاضر مقایسۀ ساختار زبانی در سیاق مقالات علمی­ ‎پژوهشی در رشته‎های علوم انسانی و علوم پایه است. بدین منظور، سی چکیده از مقالۀ علمی­ ‎پژوهشی رشته‎های روان‎شناسی، زبان‎شناسی و جامعه‎شناسی (در مجموع 90 چکیده) بررسی و ساختار بندهای مرکب آن‎ها با سی چکیده از مقاله‎های پژوهشی رشته‎های فیزیک، شیمی و زیست‎شناسی (در مجموع 90 چکیده) مقایسه شد. رویکرد مورد استفاده در مقالۀ حاضر، دستور نقش‎گرای نظام‎مند هلیدی است و بندهای مرکب از این منظر تحلیل شدند. روش پژوهش حاضر، کمّی است. داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل شده است. برای تحلیل داده ها از روش اماری آنوا (ANOVA) و برای نرمال بودن داده ها از آزمون کولمرگروف­ ‎اسمیرنوف استفاده شد. یافته‎ها حاکی از آن است که گروه علوم انسانی بیش از گروه علوم پایه از بندهای مرکب استفاده کرده است. در میان گروه علوم انسانی هم، به ترتیب گروه جامعه‏شناسی بیش از زبان‏شناسی و گروه زبان‏شناسی بیش از روان شناسی از بندهای مرکب در نگارش خود بهره برده ‏است. در گروه علوم پایه هم گروه زیست‏شناسی بیش از دو گروه دیگر بندهای مرکب را در نگارش خود به کار برده ‏است، اما در کل این تفاوت در خود گروه‏ها معنادار نبود. تفاوت توزیع بندهای مرکب در دو گروه را می‎توان در نگاه کلی به تفاوت‎های سبکی هر کدام از آن‎ها نسبت داد. از سوی دیگر، نگارش دانشگاهی در رشته‎های علوم انسانی بیشتر موضوع درک و انسجام متن و گفتمان را لحاظ می‎کند تا رشته‎های علوم پایه. و در نهایت، رشته‎های علوم انسانی تمایل بیشتری به استفاده از ابزارهای استدلال منطقی در نگارش خود دارند تا رشته‎های علوم پایه.

سبک زندگی به معنای امروزd آن اگرچه پدیده ای نو و محصول شرایط زندگی مدرن است لکن در قالب ادبیاتی دیگر دیرینه ای طولانی دارد و مفاهیم مرتبط با آن را می توان در آیات قرآن کریم پیدا کرد. در علوم اجتماعی برای بررسی موضوع سبکزندگی از مفاهیمی هم چون توسعه، تمدن، فرهنگ، طبقه، هویت و مانند آن استفاده شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی سبکزندگی در قرآن کریم به این پرسش پاسخ می دهد که واژگان مربوط و مرتبط با سبک زندگی در قرآن کدامند و بسامدی آن در این کتاب مقدس چگونه است؟ با استفاده از روش اسنادی در مرحله اول و تحلیل بسامدی یا فراوانی در مرحله دوم، این نتیجه حاصل شد که حداقل 10 واژه در قرآن کریم دارای قرابت معنایی با سبک زندگی است و با استفاده از این واژگان می توان تصویری از سبک زندگی اسلامی مبتنی بر قرآن کریم ارائه کرد. علاوه بر واژه دین که درتعریف آن به روش زندگی نسبت این همانی با سبک زندگی دارد، واژگانی همچون سنت، ملت، منهاج، صراط، طریق، حیات طیبه، دأب، سیره و مانند آن نیز مشعر به سبک زندگی هستند. چنان چه سبک زندگی را به همه سطوح و عرصه های حیات جمعی و فردی تسری بدهیم، مفاهیمی چون «دین»، «سنت» و «ملّت» نزدیک ترین واژه ها به سبک زندگی خواهند بود. در تلقی از سبک زندگی به مثابه روش زندگی، واژ ه هایی هم چون «منهاج»، «سیره» مناسب تر هستند؛ لکن اگر بنا باشد هم چون برخی ادبیات موجود، سبک زندگی را به سطوح رویین زندگی مربوط بدانیم، معادل های دیگری مانند «شاکله» و «دأب» سنخیت بیشتری با موضوع بررسی دارند.

در سال های اخیر، علم سنجی نقش مهمی در سنجش و ارزیابی عملکرد پژوهشی داشته است. این علم، رشد و تکامل پژوهش را در طول زمان با مراجعه به داده های استانداردشده پژوهش های دانشگاهی به ویژه اطلاعات کتاب شناختی، تجزیه وتحلیل می کند. در واقع، علم سنجی یا همان دانش سنجش علم با ارزیابی و رتبه بندی اصولی پژوهشگران، دانشگاه ها و مراکز پژوهشی به ارتقای آنها کمک کرده و منجر به شناخت بهتر نقاط قوت و ضعف آنها می شود و نقش مهمی در سیاستگذاری عمومی و حکمرانی علمی بر عهده دارد. در این میان، جدای از مبنامندی علم سنجی و به تبع آن، امکان بومی سازی علم سنجی که در جای خود جزو مباحث مناقشه برانگیز جامعه علمی به شمار می رود، اینکه آیا علم سنجی در همه علوم از مبانی و منطق واحدی تبعیت می کند و یا باید برای علم سنجی علوم انسانی به دنبال منطق متفاوتی بود، یکی از دغدغه مندی های اصحاب علوم انسانی محسوب می شود. این مقاله، با در نظر گرفتن مفهومی عام از فلسفه و مبانی علوم و با الهام از نظریه لاکلا و موفه، از روش توصیفی و تحلیلی استفاده نموده تا از این طریق ضمن توجیه علمی لزوم استقلال نسبی علم سنجی علوم انسانی از مطلق علم سنجی، امکان شکل گیری مکتب علم سنجی علوم انسانی را مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که شکل گیری مکتب علم سنجی علوم انسانی نیازمند ارائه تصویری عملی از آن نیز می باشد، شش سئوال کاربردی نیز در این مقاله بر اساس روش تحقیق کیفی مطرح و پاسخ های اولیه ای به این پرسش ها ارائه شده است.

بررسی منابع آموزشی تدوین شده برای اهداف دانشگاهی به منظور ارزیابی میزان دستیابی به اهداف تعیین شده و میزان برآورده کردن نیازهای آموزشی دانشجویان صورت می پذیرد. در این پژوهش، کتاب فارسی ویژة علوم اجتماعی برای فارسی آموزان غیر ایرانی: آموزش یکپارچة راهبرد ها و مهارت های زبانی برای فارسی آموزان غیرایرانیِ رشته های علوم اجتماعی دانشگاه ها ارزیابی شده است. پژوهش حاضر کاربردی وگردآوری داده های پژوهش به روش میدانی است و شیوة واکاوی داده ها توصیفی است. ابزار پژوهش انگارة ارزیابی مک دانف و شاو (2003) است که گردآوری داده ها در آن با استفاده از پرسش نامة مستقیم و مصاحبه انجام می شود. برای روایی عاملی پرسش نامة پژوهش، از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد، کتاب دانشگاهی مذکور از نظر محتوای تخصصی و راهبردهای آموزشی، با درصد قابل توجهی، با استانداردهای آموزشی و تدوین مواد آموزشی حوزة مورد نظر مطابق است. نتیجة بررسی های آماری نیز نشان می دهد که کتاب مذکور به طور معناداری با نیازهای آموزشی دانشجویان همخوانی دارد. از مهم ترین قوت های آن، آموزش یکپارچة مهارت های یادگیری زبان برای سطح پیشرفته، و از ضعف های آن، عدم تدوین سطوح پایه و میانی برای فارسی آموزانی است که می خواهند فارسی را از همان روزهای آغازین برای هدف های دانشگاهی بیاموزند.

فلسفه علوم اجتماعی، به عنوان دانشی درجه دوم، عبارت است از تاملات فلسفی درباره ماهیت و دامنه علوم اجتماعی و ماهیت تبیین و عینیت. همچنین، بحث «روش شناسی» علوم اجتماعی و ماهیت ارتباط این علوم با طبیعی از جمله مسایل پایدار در فلسفه علوم اجتماعی است. پژوهش حاضر به بررسی و نقد مهمترین ایده هایی می پردازد که در کتاب «فلسفه علوم اجتماعی: روش ها، آرمان ها و سیاست های پژوهش اجتماعی» نوشته مایکل رووت، مطرح شده است. رووت در این کتاب رویکردی کمالگرایانه به علوم اجتماعی دارد و آموزه بیطرفی در عرصه های مختلف پژوهش اجتماعی که نتیجه سلطه رویکرد لیبرال بر علوم اجتماعی است، را تبیین و سپس رد میی کند. تاکید بر ضرورت کمالگرایانه بودن پژوهش اجتماعی و توجه به عرصه های مختلف علوم اجتماعی از نقاط قوت کتاب است. از سوی دیگر، عدم ارایه تبیینی از معنای فلسفه علوم اجتماعی، بی توجهی به تحولات صورت گرفته درزمینه ایجاد رویکرد کمالگرایانه در لیبرالیسم معاصر و تاکید بر مناسب بودن ایده بیطرفی برای دولت، از جمله نقایص اصلی کتاب است. همچنین ضرروت دارد مساله عینیت و نسبیت بویژه برای کتابی که از رویکرد کمال گرا به علوم اجتماعی دفاع می کند، مورد توجه قرار گیرد.

هدف این پژوهش بررسی میزان توجه به مؤلفه های آموزش برای توسعة پایدار در برنامه درسی (کتاب های درسی و راهنمای های معلم) علوم اجتماعی دورة ابتدایی است. روش پژوهش ترکیبی (اکتشافی، تحلیل محتوا) است. جامعه آماری این پژوهش کلیه کتاب های درسی علوم اجتماعی، راهنماهای معلم علوم اجتماعی دوره ابتدایی و اسناد جهانی یونسکو است. حجم نمونه با جامعه برابر می باشد. ابزار جمع آوری داده ها در این تحقیق فرم تحلیل محتوای محقق ساخته و اسناد جهانی یونسکو است؛ برای تأیید روایی صوری و محتوایی فرم تحلیل محتوای محقق ساخته از نظرات 20 نفر از کارشناسان (تعلیم و تربیت و کارشناسان سازمان یونسکو، اساتید محیط زیست، جامعه شناسی و اقتصاد) استفاده گردید و روایی صوری و محتوایی آن مورد تأیید قرار گرفت، پایایی ابزار تحقیق توسط فرمول هولستی محاسبه گردید و 92/0 به دست آمد. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از روش تجزیه وتحلیل آنتروپی شانون استفاده گردید. نتایج به دست آمده نشان داد که در برنامه های درسی علوم اجتماعی دوره ابتدایی، در همه کتاب ها و راهنماهای علوم اجتماعی مورد تحلیل، بیشترین ضریب اهمیت مربوط به حقوق شهروندی و محافظت از محیط طبیعی است و کمترین ضریب اهمیت مربوط به مصرف پایدار و مصرف بیش ازحد می باشد. در این برنامه درسی به مؤلفه های آموزش برای توسعة پایدار به صورت نامتعادل توجه شده است؛ در برنامه های درسی علوم اجتماعی دوره ابتدایی بسیاری از مؤلفه های بعد فرهنگی (نقد فرهنگی، بازسازی فرهنگ، حفظ فرهنگ، سیستم مذهبی و باورها) و بعد اقتصادی، بعد اجتماعی و زیست محیطی فاقد فراوانی است.

این پژوهش با هدف بررسی میزان توجه به حقوق زنان در محتوای دروس علوم اجتماعی دوره متوسطه ایران انجام شده است. در این پژوهش از روش توصیفی جهت مشخص نمودن مولفه های حقوق زنان و از روش تحلیل محتوا بمنظور بررسی و تحلیل محتوای دروس علوم اجتماعی دوره متوسطه کشور استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش در بخش تحلیل، محتوای دروس علوم اجتماعی دوره متوسطه کشور بوده که از این جامعه، کتاب های درسی مطالعات اجتماعی سال اول، جامعه شناسی (1) و (2) دوره متوسطه برای مطالعه انتخاب شده است. ابزار گردآوری داده ها، سیاهه های تحلیل اهداف، تحلیل محتوای کتاب های درسی و تحلیل تصاویر بود که پس از مطالعه مبانی نظری تهیه و تدوین گردید. روایی آن به وسیله متخصصان و پایایی سیاهه با روش آلفای کرونباخ محاسبه گردید و مقدار 0.82 درصد بدست آمد که با استفاده از مجذور خی دو درصدگیری شده است. واحد تحلیل، جملات مندرج در متن کتاب های درسی، متن اهداف و همچنین، تصاویر بوده است. در بخش تحلیل محتوا مهمترین یافته ها نشان دهنده آن بود که در مجموع بخش اهداف، 3.43 درصد به مولفه های حقوق زنان توجه شده است و در کتاب های درسی 0.86 توجه شده که کمتر از 1 درصد بوده است. در مجموع بیشترین میزان توجه مربوط به بعد شناختی در ارتباط با مولفه های حقوق زنان بوده است و سایر ابعاد عاطفی و عملکردی نادیده گرفته شده اند. در مجموع، به مولفه های فراهم کردن محیط تواناساز برای زنان و حق زن بر دارایی شوهر و رضایت در ازدواج کاملا بی توجهی شده است و از مجموع تصاویر مندرج در کتاب های درسی 25 درصد به مولفه های حقوق زنان توجه شده است.

این مطالعه با هدف ارزشیابی کتاب علوم اجتماعی سال اول راهنمایی از لحاظ رعایت ویژگی ها و معیارهای مطلوب کتاب درسی از نظر معلمان انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش، معلمان علوم اجتماعی سال اول راهنمایی شهر کرمان شامل 120 نفر بودند و نمونه آماری به صورت سرشماری، برابر با جامعه آماری در نظر گرفته شد که نهایتا 105 نفر از معلمان پرسشنامه را تکمیل کردند. در این پژوهش از روش توصیفی - پیمایشی استفاده شد و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ای بود که بر اساس معیارهای 20 گانه مطلوب کتاب درسی تهیه شد و پایایی این ابزار با روش آلفا کرونباخ مقدار 0.91 به دست آمد. آزمون آماری به کارگرفته شده آزمون t تک نمونه ای و آزمون ناپارامتریک رتبه ای دبیلیو کندال برای تحلیل پاسخ ها و رتبه بندی معیارها بوده است. این پژوهش به جهت پاسخ گویی به 4 سوال در رابطه با معیارهای تناسب محتوا با اهداف، رعایت اصول برنامه ریزی درسی، رعایت اصول روانشناسی یادگیری و نهایتا رتبه بندی معیارها، طراحی شده است. یافته ها نشان داد که تطابق با اهداف آموزشی، تقریبا در حد مطلوبی در کتاب علوم اجتماعی رعایت شده است و اصول برنامه ریزی درسی و اصول روانشناسی یادگیری درحد متوسطی رعایت شده است. رتبه بندی میزان رعایت معیارها نشان داد که از نظر جامعه معلمان، معیار «ارتباط مطالب ارائه شده با زندگی روزمره و محیط اجتماعی» بیشترین و معیار فراهم نمودن فرصت هایی برای فعالیت فوق برنامه در خارج کلاس کم ترین میزان رعایت را در کتاب علوم اجتماعی سال اول راهنمایی نشان می دهند.

کتاب استعمارزدایی در روش در زمره متون ضداستعماری با جهتگیری هایی نسبت به انسان شناسی، تحقیق و علم به قلم تحریر درآمده است؛ از انسان شناسی تا تحقیق و علم تا زمانی که در بطن و گستره حضور استعمار واقع شده بود، از منظر نویسنده کتاب نکوهش شده اند. شواهدی از تحقیقات غیرانسانی استعمارگران بریتانیایی در نیوزیلند روی مایوری ها در کتاب ارایه شده است. این کتاب نشان می دهد بنا به مبارزات متعددی که اهالی قبیله مایوری با استعمارگران، امروزه معنای و کاربرد تحقیق متفاوت از گذشته شده است و آنها با آغوش باز به استقبال تحقیق می روند. بنا به این شواهد، آنچه می توان در مورد این کتاب و در پاسخ به آن خاطرنشان کرد این است که متهم اصلی "تحقیق" نیست بلکه کشورگشایی ها و جاه طلبی های اقتصادی و سیاسی کشورهای استعمارگر است که نام تحقیق و انسان شناسی را تحت الشعاع خود قرار داده است. همواره مایوری ها به طور خاص و پلینزی ها به صورت کلی از منظر انسان شناسان معرفی و شناسانده می شوند این در حالی است که در این اثر این موضوع وارونه شده است و این زنی از مایوری ها است که می نویسد و ثبت می کند و نظر و تحلیل خود را در مورد گذشته و انسان شناسی بیان می کند. اما در این میان آنچه که می توان در تکمیل آثار اینگونه عنوان کرد نگاه به غرب و یا استعمار در راستای شناخت آن از منظر مایوری است. این مهم در آثار ضداستعماری کمتر مدنظر قرار می گیرد. بسندگی به نوشتن مایوری ها از خودشان و زخم هایشان در بهبود اوضاع دخیل خواهد بود اما به هر روی ما را بی نیاز از شناخت غرب و استعمار از منظر دقیق و توجه به لایه های ذهنی نمی کند.